Ο τίτλος αυτού του κειμένου αναφέρεται στον άνθρωπο και θα εξηγηθεί στον επίλογό του. Σκοπός της καταγραφής μερικών σκέψεων μου και το μοίρασμα τους είναι να τοποθετηθώ σε ένα από τα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας που αφορά το προσφυγικό και είναι αντικείμενο πολλών προσεγγίσεων τα τελευταία δύο χρόνια αλλά και πολλών διχαστικών σκέψεων.
Η Ελλάδα από αρχαιοτάτων χρόνων υπήρχε η μόνη κοιτίδα πολιτισμού που πήρε τον άνθρωπο και τον έστησε στα πόδια του, τον δίδαξε να είναι περήφανος (Σοφοκλής), κάτοχος και κυρίαρχος του εαυτού του (Επιτάφιος του Περικλέους), περίεργος και ερευνητής (Σωκράτης) ενώ τον έφτιαξε καλλιεργημένο και φιλότεχνο. Αντίθετα σύγχρονοι της αρχαιότητας πολιτισμοί, όπως Πέρσες, Βαβυλώνιοι, Αιγύπτιοι, Ασσύριοι, Ιουδαίοι έβλεπαν τον άνθρωπο ως ένα κατώτερο ον που σερνόταν μπροστά σε δυνάστες ή απολυταρχικά καθεστώτα αλλά και μνησίκακες θεότητες.
Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα η χώρα μας είτε ως πόλεις-κράτη, αλλά και αργότερα στην μεταρωμαϊκή περίοδο ως ενιαίο κράτος, να φαντάζει η προσδοκία για ελπίδα και γαλήνη. Το γεγονός αυτό θα προσελκύει πάντα και διαχρονικά τους κυνηγημένους όλους της γης από τη Μέση Ανατολή, τη Μικρά Ασία και τις Βόρειες χώρες. Τυπική είναι η πολυπολιτισμική οντότητα της βασιλεύουσας Κωνσταντινούπολης στα βυζαντινά χρόνια ή η πολυεθνικότητα της Θεσσαλονίκης από τα χρόνια του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης μέχρι σήμερα.
Χαρακτηριστικό προσφυγικό κύμα το 1376, των Εβραίων Ασκεναζίμ στη Θεσσαλονίκη, προερχόμενο απ’ την Ουγγαρία αλλά και η εγκατάσταση των είκοσι χιλιάδων Ισπανοεβραίων που εγκατέλειψαν ανάμεσα σε άλλους διακόσιους χιλιάδες την Ισπανία. Οι Εβραίοι αυτοί Σεραφαζίν θα εγκατασταθούν στη Θεσσαλονίκη. Με την άφιξη τους η πόλη θα γνωρίσει οικονομική άνθηση και ανάπτυξη του εμπορίου και των τεχνών. Αντίστοιχα τον 16ο , 17ο και 18ο αιώνα και παρά την Οθωμανική κατοχή στην Ελλάδα συρρέουν πρόσφυγες από Προβηγκία, Ρωσία, Αίγυπτο και Ιταλία, θύματα εμφυλίων ή απελευθερωτικών αντιστασιακών κινημάτων. Εκεί κάπου τον 13ο με 16ο αιώνα παρατηρείται μαζική μεταναστευτική ροή προς την Ήπειρο και την Δυτική Ελλάδα των Αρβανιτών. Πρόκειται για το πρώτο ελλαδικό φύλο Πελασγικής προέλευσης και δεν θα πρέπει να συγχέονται οι Αρβανίτες με τους μουσουλμάνους Αλβανούς που πολεμούν με τον Αλή Πασά. Το 1404 δέκα χιλιάδες Αρβανίτες εμφανίζονται στον Ισθμό της Κορίνθου κυνηγημένοι από τους Τούρκους μετά την κατάληψη της Θεσσαλίας το 1393 και με απόφαση του Θεόδωρου Παλαιολόγου εγκαθίσταντο στο Δεσποτάτο του Μυστρά.
Τι αλλοιώσεις έφεραν αυτά τα μεταναστατευτικά ρεύματα στην ελληνική ταυτότητα και πολιτισμό; ΚΑΜΙΑ. Αφομοιώθηκαν γιατί η ελληνική παιδεία έχει την ικανότητα ανά τους αιώνες να μπορεί να προσαρμόσει και να αναμιγνύεται με τις προσφυγικές ροές και να δημιουργεί κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτισμικούς αρμούς χωρίς να αλλοιωθεί η εθνική, κοινωνική και θρησκευτική κληρονομιά.
Αργότερα ο αριθμός των προσφύγων, οι οποίοι κατέβηκαν στην Ελλάδα κατά τον 10ο αιώνα δεν είναι πολύ μεγάλος. Αντίθετα τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, τα κύματα των προσφύγων που έφτασαν στη χώρα μας ήταν συχνότερα και πολυαριθμότερα. Αίτια ήταν οι πολεμικές συγκρούσεις και η εχθρότητα μεταξύ των κρατών της βαλκανικής χερσονήσου, ως συνέπεια του γενικότερου ανταγωνισμού της περιοχής. Αποκορύφωμα στην όλη κίνηση του πληθυσμού αποτέλεσε ο ξεριζωμός του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης το 1922. Ο μεγάλος αριθμός των προσφύγων και ο μαζικός χαρακτήρας που πήρε η δίωξη από τις πατρογονικές εστίες ανάγκασε την ελληνική πολιτεία να λάβει συστηματικότερα μέτρα για την περίθαλψη και την εγκατάστασή τους στη νέα πατρίδα. Οι πρώτοι Έλληνες που πέρασαν μαζικά τα σύνορα τον 20ο αιώνα ήταν κάτοικοι της Ανατολικής Ρωμυλίας περιοχή της Βουλγαρίας με σημαντικό ελληνικό πληθυσμό.
Η αναγκαστική μετανάστευση στην Ελλάδα το 1906 ήταν συνέπεια των βιαιοπραγιών των Βουλγάρων, εξαιτίας του ανταγωνισμού Ελλάδας-Βουλγαρίας για την επικράτηση στην τότε Οθωμανική Μακεδονία (Μακεδονικός αγώνας). Τον ίδιο χρόνο Έλληνες κάτοικοι της Ρουμανίας απελάθηκαν λόγω της έξαρσης που γνώρισε στην ίδια εποχή το κουτσοβλάχικο ζήτημα, το οποίο επηρέασε τις σχέσεις Ελλάδας-Ρουμανίας. Μετά την υπογραφή της συνθήκης του Βουκουρεστίου τον Αύγουστο του 1913 με την οποία τερματίζονται οι βαλκανικοί πόλεμοι, Έλληνες από την Βουλγαρία καθώς και από την Δυτική Θράκη και το τμήμα της Ανατολικής Μακεδονίας που είχε παραχωρηθεί στη Βουλγαρία φτάνουν στην Ελλάδα. Την εποχή αυτή φτάνει και το πρώτο μεταναστατευτικό ρεύμα από τη Ρωσία. Έλληνες από την περιοχή του Καυκάσου με την αναγγελία της προσάρτησης της εύφορης Μακεδονίας αρχίζουν να μεταναστεύουν στην Ελλάδα με την ελπίδα ότι θα βρουν μια καλύτερη τύχη.
Υπήρξαν πράγματι μικρές κοινωνικές αντιδράσεις της ελληνικής κοινωνίας με ρατσιστικό και αντιδραστικό πρόσημο στα μεταναστευτικά ρεύματα του 20ου αιώνα με δύο βασικές αιτίες:
πρώτον τη βαριά οικονομική κρίση που ακολούθησε τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και
δεύτερον την ανάδυση ολοκληρωτικών ιδεολογιών (φασισμός, ναζισμός, κομμουνισμός) που οδήγησαν σε επιλεκτικές εθνοκαθάρσεις για την στήριξη των καθεστώτων τους.
Αντίστοιχες εθνοκαθάρσεις επέβαλλε και το καθεστώς των Νεότουρκων από το 1915 μέχρι το 1930 στους Αρμένιους, Πόντιους , Έλληνες και Εβραίους. Πάλι η Ελλάδα έγινε αποδέκτης εκατομμυρίων προσφύγων και πάλι αφομοίωσε, εμένταξε και εκμεταλλεύτηκε την μετάγγιση των νέων πολιτισμικών ρευμάτων χωρίς να αλλοιωθεί κανένα εθνικό, κοινωνιολογικό χαρακτηριστικό.
Μετά από μια γενιά είχαν όλοι οι πρόσφυγες ενταχθεί γλωσσικά, κοινωνικά, οικονομικά και κατά ένα μέρος θρησκευτικά στην νέα πατρίδα. Επομένως οι φωνές σήμερα περί εθνικής αλλοίωσης που θα αφανίσουν τον χαρακτήρα του Ελληνισμού είναι χωρίς νόημα και απέχουν από την ιστορική αξιολόγηση και ανάλυση.
Ο αρχικός τίτλος του κειμένου «Το ένα χώμα έκλεψε το άλλο», είναι του Λαζάρου, που μετά την ανάστασή του, κυνηγημένος από τους Ιουδαίους που επιθυμούσαν να τον σκοτώσουν για να μην υπάρχει ζωντανή απόδειξη της ανάστασης νεκρών, έφυγε ως πρόσφυγας στην Κύπρο. Εκεί τον συνάντησε ο Παύλος και τον έχρισε επίσκοπο Πάφου. Κάποτε λοιπόν είδε ένα κλέφτη να κλέβει ένα πήλινο δοχείο και αναφώνησε σαρκάζων, το ένα χώμα έκλεψε το άλλο. Η ματαιότητα όλων των πράξεων και αντιπαραθέσεων για το ζήτημα των προσφύγων καταλήγει εκεί.
Θέλω τελειώνοντας να διαβάσετε το ποίημα του Θανάση Λειβαδίτη «Την πόρτα ανοίγω το βράδυ» που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης το 1978 και σας προτρέπω να κάνετε το ίδιο με την πόρτα-ψυχή σας.
«Την πόρτα ανοίγω το βράδυ,
τη λάμπα κρατώ ψηλά,
να δούνε της γης οι θλιμμένοι,
να ’ρθούνε, να βρουν συντροφιά.
Να βρούνε στρωμένο τραπέζι,
σταμνί για να πιει ο καημός
κι ανάμεσά μας θα στέκει
ο πόνος, του κόσμου αδερφός.
Να βρούνε γωνιά ν’ ακουμπήσουν,
σκαμνί για να κάτσει ο τυφλός
κι εκεί καθώς θα μιλάμε
θα ’ρθει συντροφιά κι ο Χριστός.»
Σε αυτό το ποίημα κρύβεται η πανανθρώπινη ψυχή του λαού μας.-
Γιάννης Δ. Σπηλιώτης MD, PhD, Συντονιστής Δ/ντής Α’ Χειρουργικού Τμήματος ΕΑΝΠ ΜΕΤΑΞΑ
https://www.facebook.com/profile.php?id=100011235930114