Ημερολόγιο κορωνοϊού, 30 Ιουνίου 2020: έρχεται καινούρια πανδημία; πώς αντιμετώπισε η Ελλάδα τους υγειονομικούς που εκτέθηκαν στον ιο; έχουν τελικά σημασία τα προγνωστικά μοντέλα; ποια η σημασία της βιταμίνης D στo νέο κορωνοϊό; και η Βρετανική φλεγματική ακεραιότητα.
1. Έρχεται καινούρια πανδημία; Τι ακούγεται από το πρωί για το στέλεχος G4 της γρίπης των χοίρων; Μάλλον όχι, δεν έρχεται τώρα, αλλά ίσως κάπως έτσι να ξεκινήσει η επόμενη πανδημία. Κινέζοι ερευνητές λοιπόν, δημοσίευσαν στo PNAS μελέτη που παρακολουθούσε ποια στελέχη γρίπης κυκλοφορούσαν στους κινεζικούς χοίρους, και βρήκαν ότι το επονομαζόμενο G4 ήταν στο δείγμα τους αυξανόμενα συχνό, είχε την δυνατότητα να μολύνει ανθρώπους (έχουν περιγραφεί δύο περιπτώσεις άλλωστε), είχε και μικρή διείσδυση σε τμήμα του γενικού πληθυσμού αλλά και σε εργαζόμενους σε χοιροστάσια (είχαν αντισώματα κάποιοι, άρα είχαν επαφή), και το κυριότερο, ήταν κάτι σαν “Στελέχη Γρίπης: Οι Μεγάλες Επιτυχίες Σε Ένα CD”, δηλαδή γρίπη πτηνών με στοιχεία απο τον H1N1 τον πανδημικό, συν διάφορες άλλες προσμίξεις, με αυξημένη αγάπη για το ανθρώπινο αναπνευστικό επιθήλιο (σε πειραματικές συνθήκες). Ως κατά βάση γρίπη πτηνών, δεν έχει η ανθρωπότητα μήτε ιστορική, ούτε διασταυρούμενη ανοσία. Μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο ο G4; Όχι, αλλά δεν αργεί να προκύψει ένας ανασυνδυασμένος G44, και τότε θα έχουμε πανδημία. Τι κάνουμε μέχρι τότε; Παρακολουθούμε. Το δείγμα της κινεζικής μελέτης είναι εξαιρετικά μικρό και περιορισμένης έκτασης, κι ακόμη περισσότερο το δείγμα των ανθρώπων που μελέτησαν. Δεν είναι απαραίτητο ότι ισχύει για όλο τον πληθυσμό του μισού δισεκατομμυρίου χοίρων της Κίνας. Γιατί στην Κίνα πάλι; θα ρωτήσει ο καχύποπτος. Επειδή πρώτον εκεί είναι οι περισσότεροι χοίροι αριθμητικά, και επειδή δεύτερον, ας είμαστε ρεαλιστές , η λέξη regulation και η λέξη διεθνής επιθεώρηση παραμένουν άγνωστες εκεί, όμως αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Γίνεται να έχουμε δυο πανδημίες ταυτόχρονα; Γίνεται, αν και ένα social distancing ενδέχεται να το κάνουν και οι ιοι. Θα γίνει τώρα κοντά; Χλωμό. Μήπως να ετοιμάζαμε μια μήτρα εμβολίου για κάτι σαν το G4; Δεν θα ήταν κακή ιδέα.
2. Ελληνικών δημοσιεύσεων για την πανδημία συνέχεια, σε υψηλότατο επίπεδο: η ανάλυση της πολιτικής του ΕΟΔΥ για εκτεθειμένους στον ιο υγειονομικούς δημοσιεύεται στο (Νο2 στον χώρο των λοιμώξεων) Clinical Infectious Diseases, με πρώτη συγγραφέα την εργατικότατη Έλενα Μαλτέζου (disclaimer: είχαμε μια έμμεση συνεργασία στο παρελθόν). Περιγράφουν λοιπόν οι συγγραφείς πώς εκτιμήθηκε ο βαθμός έκθεσης 3398 υγειονομικών στον ιο (εντυπωσιακό πως σχεδόν οι μισοί εκτέθηκαν μέσω άλλου υγειονομικού που νόσησε!). Οι υψηλού κινδύνου εκτεθειμένοι (έκθεση >15 λεπτά σε απόσταση <2 μέτρα χωρίς χρήση προστατευτικής μάσκας τόσο από τον υγειονομικό όσο και τον ασθενή) έμειναν 7 μέρες σπίτι, οι χαμηλότερου κινδύνου εργάσθηκαν αν δεν εκδήλωναν συμπτώματα. Συμπτώματα εκδήλωσαν πολλοί, έλεγχος δεν έγινε σε όλους, νόσησαν διαπιστωμένα 66 (ενώ θετικοποιήθηκαν και άλλοι 10 ασυμπτωματικοί), εκ των οποίων οι 13 προήλθαν από έκθεση χαμηλού κινδύνου. Αξιοσημείωτο ότι η πλειονότητα των εκθέσεων έγινε σε παθολογικές κλινικές (πολλαπλάσιες των ΜΕΘ ή των ΤΕΠ), ότι δεν ελέγχθηκαν όλοι οι υψηλού κινδύνου που εμφάνισαν συμπτώματα (αν και ο ορισμός των συμπτωμάτων ήταν ευρύς), ότι στατιστικά σημαντικότερη ήταν η μετάδοση σε διοικητικό προσωπικό (που ενδεχομένως θεωρούσε εαυτόν μακριά από τον ιο, ή θεωρήθηκε έτσι από αρχές με περιορισμένα διαθέσιμα μέσα ατομικής προστασίας προσωπικού), ότι η πλειοψηφία των κρουσμάτων εκδήλωσε συμπτώματα εντός 7 ημερών (60 στους 66, μπορεί να το δει κανείς και αλλιώς βέβαια, 6 στουσ 66 εκδήλωσαν καθυστερημένα…), με μέσο όρο έναρξης των συμπτωμάτων τις 3 ημέρες. Ολοκληρωμένη μελέτη, έως και παγκόσμιας αναφοράς.
2β. Ταυτόχρονα, με συγγραφέα αναφοράς πάλι την Έλενα Μαλτέζου, δημοσιεύτηκε στο Journal of Travel Medicine και η εξιστόρηση της ομάδας κρουσμάτων στους προσκυνητές από το Ισραήλ: από τις ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες που περιγράφουν οι συγγραφείς είναι ότι θετικοποιήθηκαν 48 στους 53 της ομάδας, ότι νωρίς νόσησαν και τουλάχιστον 4 συνταξιδιώτες στο αεροπλάνο της επιστροφής που δεν είχαν σχέση με την ομάδα, ότι κι ο οδηγός τους στο Ισραήλ νόσησε, και ότι οι συγγραφείς κάνουν τον παραλληλισμό με την ομάδα προσκυνητών από τη Νότιο Κορέα που νόσησε επίσης με την επιστροφή της (σενάριο που είχαμε αναπτύξει ήδη από τις 6 Μαρτίου). Από τους 48 που νόσησαν δύο απεβίωσαν, 6 (από τους 10 στους οποίους έγινε απεικονιστικός έλεγχος) εμφάνισαν πνευμονία αλλά κανείς άλλος πλην των δύο που απεβίωσαν δεν χρειάστηκε ΜΕΘ, ενώ 7 από τους 48 θετικούς έμειναν ασυμπτωματικοί. Ενδεικτική του απρόβλεπτου της πανδημίας θα παραμένει η ιστορία, εκείνη την εποχή Ισραήλ και Αίγυπτος ήταν αθώες χώρες, ενώ σωρεία άλλων ομάδων προσκυνητών επέστρεψε αργότερα από την ίδια περιοχή, χωρίς κρούσματα.
3. Ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα της αμετροέπειας της επιστημονικής δημοσίευσης την εποχή της πανδημίας είναι τα προγνωστικά μοντέλα: όλοι έγιναν/ γίναμε μάντεις με επιστημονικοφανή μανδύα, αγνοώντας πολλές φορές την φυσική ροή των πραγμάτων. Η πανδημία όμως είναι σαν την Ιστορία, έρμαιο απρόβλεπτων γεγονότων, και κάθε φορά που διαβάζουμε μια πρόβλεψη, όσο εμπλουτισμένη από περίτεχνα μαθηματικά κι αν είναι, οφείλουμε να θυμόμαστε πως: κανείς πχ δεν μπορούσε να προβλέψει ότι θα πληγεί η Καστοριά για έναν συγκεκριμένο λόγο. Κανείς δεν μπορεί να λάβει υπόψη τα ταξίδια ενός υπερ-μεταδότη που ενδέχεται να διασπείρει στατιστικά ασφαλείς περιοχές. Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει ποιο καιρικό/ κοινωνικό/ φυσικό/ πολιτικό φαινόμενο ενδέχεται να επιτείνει ή να εξασθενήσει την ανθρώπινη ώσμωση που οδηγεί σε μεταβολή της ροής μιας επιδημίας. Ακόμη περισσότερο, τα προγνωστικά μοντέλα, και η επίδρασή τους σε πολιτικές, ενδέχεται να αποπροσανατολίζουν μετατρέποντας μια αμιγώς φυσική ιστορία σε μαθηματικό τύπο, ή σε γεωμετρική καμπύλη που πρέπει να επιπεδώσουμε. Όσο κι αν η η παρομοίωση αποδείχθηκε χρηστική για το ευρύ κοινό, μετέδωσε, ενδεχομένως και σε πολιτικούς, την λάθος εικόνα. Και όπως σημειώνει ο Taleb (που διαβάζει το σήμερα ευστοχότερα από πολλούς όπως από καιρό υπογραμμίζει ο Nikolaos ) με τους συνεργάτες του σε πρόσφατο άρθρο στο PNAS, δεν πρέπει να επιτρέψουμε να γίνει αυτοεκπληρούμενη προφητεία η λογική του ότι η πανδημία θα νικηθεί μόνο με εμβόλιο.
3β. Τα κρούσματα οφείλουμε να τα μηδενίσουμε λοιπόν, εν τέλει. Και να αναζητούμε τρόπους, χρησιμοποιώντας αυτά τα προγνωστικά μοντέλα εκεί που χρειάζονται πραγματικά: να μας δείχνουν πώς πρέπει να προετοιμαζόμαστε, ως worst case scenarios, και να λειτουργούν ως μέσο εκτίμησης της αποτελεσματικότητας ήδη ληφθέντων μέτρων. Ένα από τα ορθότερα και πλέον πραγματικά τέτοια μοντέλα αναπτύσσουν σε πρόσφατη προδημοσίευσή τους ο Γεώργιος Νεοφώτιστος και ο Ευθύμιος Καξίρας (ο δεύτερος εξ Ιωαννίνων ορμώμενος μάλιστα) από το Harvard, εστιάζοντας στις ΗΠΑ. Οι δυο ερευνητές αποσαφηνίζουν ότι η λογική της καμπύλης δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα παρά μόνο σε περιορισμένες χωρικά και πληθυσμιακά περιοχές, όπως πχ η Χαβάη. Εκεί έχεις όντως ένα κύμα, μια καμπύλη. Κάθε άλλη περιοχή, ειδικά αν περιλαμβάνει μεγάλα αστικά κέντρα που είναι πυρήνες εκκόλαψης της επιδημίας, παρουσιάζει αλλεπάλληλα κύματα που επικάθονται το ένα στο άλλο, και ενδέχεται να εξασθενούν, να επιδεινώνουν, ή να σταθεροποιούν την πορεία της επιδημίας. Ανέπτυξαν μάλιστα και έναν δείκτη αποτελεσματικότητας στην αντιμετώπιση της πανδημίας για κάθε πολιτεία (Χαβάη, Μοντάνα και Βερμόντ αριστεύουν, Αριζόνα και North Carolina απογοητεύουν).
4. Έχουν παραξενιές οι Βρετανοί, αλλά έχουν ορισμένες φορές και ακεραιότητα που τσακίζει κόκαλα. Πριν λίγες μέρες δημοσιεύθηκε στο British Medical Journal ένα άρθρο με τίτλο Commercial Influence and Covid-19. Απλά και ουσιαστικά αποτυπώνει κάποιες από τις ηθικές και ουσιαστικές αστοχίες της ανταπόκρισης της επιστημονικής κοινότητας στην πανδημία: πώς δεν γίνεται πρότερος ανεξάρτητος έλεγχος των διαγνωστικών τεστ, αλλά και πώς έχει κινητοποιηθεί ένας σαφής μηχανισμός που επιθυμεί να επιβάλει μια συγκεκριμένη θεραπεία, συμπληρώνοντας μάλιστα κάποιες λεπτομέρειες που επαυξάνουν την καχυποψία και τον προβληματισμό ορισμένων. Δεν τα λέω εγώ (για να με πούνε καλοθελητές ασόβαρο και προκατειλημμένο), τα λέει το BMJ, όσο πιο επίσημα γίνεται, και το Institute of Evidence Based Healthcare: η αντίστοιχη γενική πρωτοβουλία τους έχει μάλιστα ξεκινήσει πριν την πανδημία και αξίζει υποστήριξης. Έως και όαση σε μια εποχή που ακόμη και το ασύλληπτο σκάνδαλο της Surgisphere, και οι ένοχοί του, μοιάζει να έχουν ξεχαστεί σε λιγότερο από ένα μήνα. Δεν τρέχει δα τόσο ο χρόνος…
5.Ας μιλήσουμε για την βιταμίνη D και την σημασία της στον καιρό της πανδημίας. Αφορμή μια ωραιότατη σύνοψη από το National Institute for Health and Care Excellence, που εστιάζει στις μελέτες που υπάρχουν για το θέμα και αναδεικνύει τις αδυναμίες τους: οι περισσότερες από αυτές προσπαθούν να καταδείξουν συσχέτιση των επιπέδων της Vit D με την επίπτωση και την θνητότητα του SARS-CoV-2, χρησιμοποιώντας μεμονωμένα στοιχεία χωρών, ενίοτε από 15 χρόνια πριν, από μικρούς τυχαίους πληθυσμούς κάθε χώρας, με δειγματοληψίες όχι συγκεκριμένης χρονικής εποχής, κ.ο.κ.). Η δε συσχέτιση που παρατηρήθηκε σε μία βρετανική μελέτη με την εμφάνιση νόσου, εξαφανίστηκε όταν έγινε πολυπαραγοντική στατιστική ανάλυση. Να σημειώσουμε εδώ για την ελληνική πραγματικότητα, ότι το 25-30 που αναφέρεται σε πολλούς επίσημους οργανισμούς ως όριο που εξασφαλίζει μυοσκελετική υγεία, είναι σε nmol/lt και στην ελλάδα αντιστοιχεί σε 10-12 (επειδή μετράμε σε ng/ml). Άρα, τα ελληνικά φυσιολογικά όρια όπως συχνά αναφέρονται, έναν σκεπτικισμό τον απαιτούν.
5β. Δυο λόγια ακόμη για την Vit D, χωρίς να διεκδικώ δάφνες ειδικού, αλλά προσπαθώντας από καιρό να προσεγγίσω τα στοιχεία και σημειώνοντας αυτά που εγώ κατάλαβα: Γιατί τέτοια θέρμη τα τελευταία χρόνια για την προ-ορμόνη (καταχρηστικός ο χαρακτηρισμός βιταμίνη) αυτή; Επειδή θεωρητικά ενέχεται σε ποικίλες διεργασίες που υποστηρίζουν την ανθρώπινη υγεία (με ισχυρά μεν, μη αποδεδειγμένα στην πράξη δε, στοιχεία: αντίθετα, σε δυο μεγάλες μελέτες πρόσφατες, την ViDA και την μελέτη του New England δεν αναδείχθηκε μείζον όφελος), Υπάρχει βέβαια μια μετα-ανάλυση που έλεγε ότι σε πολύ χαμηλά επίπεδα μπορεί να προδιαθέτει σε λοιμώξεις του αναπνευστικού. Μια μετα-ανάλυση που μνημονεύεται συχνά, αλλά κι ο ίδιος ο κύριος συγγραφέας της, ο Martineau, έναν σκεπτικισμό τον έχει. Βλέπετε, ακόμη κι αυτό το ασαφές αποτέλεσμα (τι εννοούμε ως λοίμωξη του αναπνευστικού) επηρεάστηκε κατά πολύ, πάρα πολύ, από την παρουσία δυο μελετών από την Μογγολία και το Αφγανιστάν. Και, όπως μας έχει μάθει κι ο Ιωαννίδης, τότε που ήταν ο επιστήμονας που ξέραμε κι όχι αυτό που τέλος πάντων είναι σήμερα (και όπως σωστά σημειώνει η Lanham-New σε μια αντίστοιχη ανασκόπηση στο BMJ Nutrition), όταν βάζεις τέτοιας προέλευσης μελέτες στην εξίσωση, αλλοιώνεις την γενική εικόνα (δεν είναι υποτιμητικό, είναι διαφορετική η επίδραση σε αναπτυσσόμενες χώρες). Εν τέλει, μείνετε 10 λεπτά στον ήλιο, περπατώντας, ή στον κήπο, φτάνει. Και ως υποσημείωση, ο μείζων πρεσβευτής της χρησιμότητας τηςVit D διαχρονικά, ο καθηγητής Holick, έχει κάποια conflicts of interest, και κυρίως μια πολυσυζητημένη, και ως προς το ηθικό της κομμάτι, παρουσία εμπειρογνώμονα σε δικαστήρια…